انواع معادن و معرفی آنها

موادی که از معدن ها به‌دست می‌آید، شامل فلزات پایه، فلزات قیمتی، آهن، اورانیوم، زغال‌سنگ، الماس، آهک، نمک، پتاس و … می باشد. هر گونه موادی را که نتوان آن را از طریق کشاورزی یا ساخت به صورت مصنوعی در محیط آزمایشگاه یا کارخانه به‌ دست آورد، از طریق معدنکاری به‌دست می‌آید. استخراج معادن با توجه به شرایط اقتصادی، فنی، قابلیت دسترسی به کانسار و بسیاری دیگر از شرایط به دو صورت سطحی و زیرزمینی انجام می شود.

انواع معدن را می توان از حیث نحوه بهره برداری و استخراج از آن ها در دو دسته زیر جای داد:

• معادن سطحی (روباز)

در این دسته از معادن، مواد معدنی مورد نظر به سطح زمین نزدیک بوده و جهت دستیابی به ذخایر سنگ معدن، پوشش گیاهی سطحی، گل و لای و در صورت لزوم لایه‌های سنگ بستر برداشته می‌شوند. تکنیک‌های استخراج معادن سطحی عبارتند از:

• استخراج معادن روباز (Open-pit Mining)

• استخراج معادن سنگ (quarrying)

• استخراج رگه ای (strip mining)

• برداشتن قله کوه (mountaintop removal)

• معادن زیرسطحی (زیرزمینی)

در این دسته، برای رسیدن به سنگ معدن می بایست به حفر تونل یا شافت به داخل زمین پرداخت. سنگ ‌های معدنی، برای فرآوری و تخته سنگ ‌های باطله، جهت دفع، از طریق این تونل ‌ها به سطح زمین منتقل می‌شوند. از جمله روش های متداول استخراج و بهره برداری از این معادن، شامل موارد زیر است:

• استخراج افقی (Drift mining)

• استخراج شیب دار (Slope mining)

• استخراج عمودی (Shaft mining)

• استخراج انباره‌ ای (shrinkage stoping)

• استخراج دیواره طولانی (long wall mining)

  و …

هر یک از معادن فوق دارای زیر مجموعه‌ های مختلفی می باشند که با توجه به نوع ماده استخراجی از معدن، شکل کانسار و … طبقه بندی می‌شوند. به عنوان مثال می توان معادن را از حیث نوع ماده معدنی به دو دسته زغالی و غیر زغالی تقسیم بندی نمود.
در طی عملیات معدنکاری، چه در حین انجام فعالیت و چه پس از بسته شدن معدن، تأثیرات زیست محیطی منفی ایجاد می شود. در بیشتر کشورهای جهان، مقرراتی جهت کاهش این اثرات وضع شده است.

اکتشاف معادن ایران به روش علمى و مدرن از سال ۱۳۱۸ هجری شمسی آغاز شد. در همان سال، در اداره ى کل معادن وقت، واحد زمین شناسى و اکتشافى دایر گردید. در سال 2019 کشور ایران دومین تولید کننده بزرگ سنگ گچ، هشتمین تولیدکننده بزرگ مولیبدن و آنتیموان، یازدهمین تولیدکننده سنگ آهن، سیزدهمین تولیدکننده اورانیوم، هجدهمین تولیدکننده بزرگ گوگرد و همچنین بیست و یکمین تولید کننده بزرگ نمک در جهان بوده است. هم اکنون کشور ایران سومین تولید کننده ى بزرگ گچ در جهان بوده و تولید سالانه آن نزدیک به ۵ میلیون تن می باشد.

از جمله این معدن ها و ذخایر معدنی می توان به موارد زیر اشاره نمود:

• مس، سرب، روی، کروم، باریت (ایران ششمین تولیدکننده بزرگ جهان می باشد)، زغال سنگ، سنگ آهن، نمک، گچ، مولیبدن، استرانسیم، سیلیس، اورانیوم، طلا، آرسنیک، ارپینت و رئالگار، نقره، آزبست، بوراکس، سیمان هیدرولیک، خاک رس، دیاتومیت، فلدسپات، فلورسپات، فیروزه، شن و ماسه صنعتی یا شیشه ای شامل کوارتزیت و نیتروژنزیت، پرلیت، سلستیت، سولفات‌ های طبیعی شامل سولفات پتاسیم، آلومینیوم و سولفات سدیم، کهربا ، فرومنگنز، فرومولیبدن، سنگ فسفات، سلنیوم، آندالوزیت، گارنت، گابرو، دیوریت، ورمیکولیت، آتاپولژیت، باریم، عناصر خاکی کمیاب، زئولیت و …

در بازرگانی مهرزاد به معرفی و بررسی معدن های موجود در ایران و مواد معدنی ارزشمند حاصل از آن ها می پردازیم:

معدن های سنگ آهن در تعداد زیادی از نقاط ایران مانند اراک، بافق، زنجان، سمنان، محلات و آذربایجان شناسایى و مورد بهره برداری قرار گرفته است. سنگ آهن های موجود در ایران عموما شامل مانیتیت، هماتیت و لیموتیت هستند که مقداری ترکیبات سولفور نیز به همراه آنان یافت می شود. منابع سنگ آهن ایران عمدتا دارای درجه خلوص بالایى هستند. طبق گزارش سازمان زمین شناسی ایالات متحده، ایران هشتمین تولیدکننده سنگ آهن جهان در سال 2009 با 33 میلیون تن آهن بوده است. دو معدن سنگ آهن چادرملو و گل گهر، بزرگترین معادن سنگ آهن در کشور هستند که بیش از 80 درصد توان تولید سنگ آهن در کشور را به خود اختصاص داده اند.

مجموعا بیش از 50 میلیارد تن زغال سنگ در کشور تولید و مورد بهره برداری قرار گرفته است. معادن ذغال سنگ شمال کشور، از آذربایجان تا استان خراسان گسترده شده است. مرغوب ترین نوع زغال سنگ از منطقه ى البرز و از معادن زیراب استخراج می گردد. میزان ذخیره اثبات شده زغال سنگ کشورمان، حدودا 282939000 تن برآورد شده است. در دهه ۱۳۷۶ مجموعا حدود ۱۰۲۴۰۰۰ تن زغال سنگ از معادن ایران استخراج گردیده است.

مطلب پیشنهادی: زغال سنگ چیست؟

مهم ترین معادن فعال مس ایران در منطقه سرچشمه قرار دارد که دومین معدن بزرگ مس جهان می باشد. کشور ایران در سال 2009، 383000 تن تولید مس داشته است.استخراج مس در کشورمان، سابقه اى دیرینه دارد و ذخایر آن در سراسر فلات ایران و نیز نواحى انارک یزد، بایچه باغ زنجان ، سونگون آذربایجان پراکنده شده است. در سال ۱۳۷۶ حدود۳۷۲000 تن سنگ مس از این مناطق استخراج شده است.

از جمله مواد استخراجی از معدن های کشور، بوکسیت می باشد. گفته شده در سال 2009، ایران موفق به تولید حدود 230 هزار تن بوکسیت شده است.

میزان استخراج آلومینیوم در کشور ایران از معدن در سال 2012، حدودا 400000 تن بوده این میزان در سال 2022 به حدود 1.5 میلیون تن افزایش یافته است. پروژه استخراج آلومینیوم از معادن آلومینا در استان خراسان شمالی از جمله بزرگترین پروژه های استخراج آلومینیوم بوده است. کشور ایران در سال 2015 ، حدودا 1.7 میلیون تن سنگ کک تولید نموده است.

بیش از 220 میلیون تن  سنگ سرب و روی وجود دارد. این کشور حدود 5 درصد از ذخایر فلزی جهان را با گنجایش 11 میلیون تن فلز روی و 5 میلیون تن سرب، به خود اختصاص داده است. از جمله معادن حائز اهمیت در این زمینه در کشور عبارتند از:

• معدن انگوران

این معدن، دارای حدود 16 میلیون تن ذخایر معدنی است که دارای 26 درصد روی و حدود 6 درصد سرب می باشد.

• معدن مهدی آباد

این منطقه، دارای ظرفیت حدود 75 میلیون تن سنگ معدن می باشد که حدود 6 درصد از آن روی و کمتر از سه درصد از آن سرب می باشد. در سال 2009 میلادی، کشور ایران با توان تولید حدود 165000 تن ، رتبه اول خاورمیانه و همچنین جایگاه پانزدهم جهان را از نظر تولید روی و سرب از آن خود کرده است.

کشور ایران دارای تعداد زیادی معدن اورانیوم در مناطق مختلف آن از جمله آذربایجان، بندرعباس، خراسان شمالی و یزد می باشد. به دلیل توسعه معادن اورانیوم در کشور، ایران بیشتر از کشور پاکستان سنگ اورانیوم را جهت کاربردهایی مانند سوخت هسته ای و همچنین کاربردهای پزشکی فرآوری و تولید نموده است.

کل معادن زیرسطحی طلا در ایران، حدود 320 تن برآورد شده است. با پیشرفت صنعت و بهره برداری، این میزان تولید افزایش یافته است. از مناطق مهم و عمده استخراج طلا در کشور می توان به موارد زیر اشاره نمود:

• منطقه نبی جان در کلیبر واقع در استان آذربایجان شرقی

• منطقه اندریان در شهرستان ورزقان استان آذربایجان شرقی

• منطقه خراپه در پیرانشهر استان آذربایجان غربی

• منطقه میدوک در شهربابک استان کرمان

• منطقه علیخ در جلفا استان آذربایجان شرقی

• ناحیه لقه در استان زنجان

• مناطق قلقله، سقز، پیرانشهر در غرب

• مناطق ماهرآباد و شیخ آباد در شرق

این فلزات شامل طلا، نقره، مس و … می باشد که در رابطه با آن ها بحث گردید. با این حال به دلیل این که این فلز عموما مقداری سرب، نیکل و مس را در ذخایر معدنی با خود به همراه دارد، احتمال وجود آن در کانال هاى مناطق بیرجند و سیستان و بلوچستان بسیار زیاد است.

این مواد، شامل طیف وسیعی از ذخایر معدنی از جمله انواع سنگ هاى ساختمانى به صورت سنگ لاشه، سنگ تزئینى، سنگ آهک، سنگ گچ و خاک هاى معدنى و نیز سنگ نمک می باشد که در کشورمان به وفور یافت می شوند و کاربردهای فراوانی دارند.

بزرگترین معادن سنگ نمک در جزایر خلیج فارس و به خصوص در جزیره ى قشم در ناحیه دره ى نمکدان قرار دارد. کارشناسان میزان ذخایر نمک در این ناحیه را حدودا ۳۰۰ میلیون تن برآورد کرده اند.

این خاک از جمله اقلام صادراتی در کشور ایران می باشد و مهمترین معادن و ذخایر آن در جزیره ى هرمز در استان هرمزگان و نیز در ناحیه ۳۰ کیلومترى غرب بجستان واقع در استان خراسان قرار دارد. به جز آن در بیشتر نواحی ایران، می توان ذخایر این ماده معدنی ارزشمند را یافت.

معادن فیروزه

امروزه در عرصه صنعت و معدن، یکی از مشهورترین ذخایر معدنی سنگ فیروزه ایران می باشد که دارای شهرت جهانی است. همان طور که میدانید بیشتر ذخایر این سنگ با ارزش در نیشابور قرار دارد. کارشناسان میزان ذخایر این ماده را حدود ۱۰ هزار تا ۲۰ هزار تن برآورد کرده اند. مهمترین منابع این سنگ با ارزش در منطقه باغون از توابع شاهرود می باشد.
با توجه به آن چه ذکر گردید، کشور ایران به لحاظ ذخایر و معادن غیر فلزی و فلزی بسیار غنی می باشد. این کشور دارای معادن فراوان از جمله فلدسپات، بنتونیت، تالک، زاج، فلئورین، سیلیس، دولومیت، تراورتن، مرمر و انواع مختلف سنگ هاى ساختمانى و تزیینى در مناطق مختلف کشور می باشد.
افزایش بهره برداری و استخراج مواد معدنی ارزشمند از معادن گسترده و پربار ایران، مستلزم پیشرفت و توسعه متدها، دستگاه ها و تجهیزات حفاری معدن در کشور می باشد.  بدیهی است با افزایش راندمان و بازدهی دستگاه های حفاری معادن، میزان بهره وری و توسعه در این عرصه در کشور نیز، افزایش خواهد یافت.